مقدمه:

سیاست خارجی ج.ا.ایران و تحولات راهبردی آن با مؤلفه های تجاری؛ فرهنگی و... در ارتباط است و در چیدمان هایی که هم پیمانی ها یا تقابل ها، پس زمینه فرهنگی داشته باشند، یا تابعی از تحولات فرهنگی باشند، نقش دیپلماسی فرهنگی، اهمیت و عاملیت بیشتری می یابد؛ که در خصوص مناسبات همه جانبه ج.ا.ایران و  ایتالیا، این اهمیت و نقش در حدی است، که این مناسبات، فرهنگ محور ارزیابی می گردد و دیپلماسی فرهنگی، پیشگام دیپلماسی خارجی است.

میراث و ریشه های تاریخی مشترک دو فرهنگ و تمدن غنی و پرقدمت ایران و ایتالیا، پشتوانه محور ِفرهنگیِ این مناسباتِ همه جانبه و همکاری هایِ فرهنگی حولِ آن، بر مبنای سند برنامه اجرایی  همکاری در حوزه فرهنگ، آموزش و پرورش، آموزش عالی و تحقیقات میان دو کشور در جریان است.

پیشگامیِ دیپلماسیِ فرهنگی و راه گشاییِ آن برای دیپلماسیِ خارجی به نحو ساختاری، دیپلماسی خارجی و مناسبات تجاری به موازات آنرا، به دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران در ایتالیا منوط و مشروط ساخته است.

 در این ساختار، اگرچه محورِ فرهنگی، شرط و حدِ مناسباتِ تجاری است، اما، نظر به این اصلِ منطقی که حدِ یک چیز الزاماً جزءِ آن چیز نیست؛ فرهنگ نیز الزاماً جزءِ شبکه مناسباتِ تجاریِ دو کشور نیست و دیپلماسیِ فرهنگیِ ج.ا.ایران در ایتالیا به دلایل ساختاری، الزاماً حاوی و متضمنِ گونه ای از دیپلماسیِ تجارتِ فرهنگی نمی باشد.

جایگاه و نقش رایزنی فرهنگی در دیپلماسیِ تجارتِ فرهنگیِ ج.ا.ایران در ایتالیا

لابه شرط بودنِ دیپلماسی ِفرهنگیِ ج.ا.ایران در ایتالیا نسبت به یک دیپلماسیِ تجارتِ فرهنگی، در وهله نخست به خاستگاهِ تاریخیِ این دیپلماسی و اندیشه و روندِ ساختارمند سازیِ نهادِ متولی آن؛ یعنی رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در ایتالیا راجع است.

در این ساختار غیر تجاری _ انتفاعی، رایزنی فرهنگی در جایگاه یک نهاد تعریف شده با فعالیت غیر تجاری _ انتفاعی، اگرچه از پاره ای معافیت های مالیاتی یا مساعدت هایِ مشارکتیِ نهادهایِ دولتی جامعه میزبان در هم افزایی ها بهره مند است، اما قانوناً چرخه مالی بسته با بودجه و هزینه کردِ برابر دارد؛ که امکان صدور صورت حساب (فاکتور) در آن تعریف نشده و به علل قانونی و ساختاری، این متولی بی واسطه دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران در ایتالیا نمی تواند، بی واسطه متولی دیپلماسی تجارت فرهنگی ج.ا.ایران در ایتالیا نیز باشد.

در سیر تحول و ارتقاءِ سازمانیِ ساختار و نیروهایِ صف و ستاد؛ و ارتقاءِ درکِ درون سازمانی از مفاهیم دیپلماسی و تجارت فرهنگی در جریان آن، ساختار و محتوایِ فعالیت ها در ایتالیا به پشتوانه  تجارب؛ پایش میدانی و واکاویِ تطبیقیِ ساختار و عملکردِ نمایندگی‌هایِ فرهنگیِ دیگر کشورها در ایتالیا و الگوبرداریِ راهبردی از آن؛ به همراه شبکه سازیِ برون سپاری ها؛ همپوشانی ها و هم افزایی ها بر مبنای آن، به سطح فعالیت مطابقِ یک دیپلماسی فرهنگی، ارتقاء ساختاری و محتوایی است و متعاقباً تجارت فرهنگی نیز در این دیپلماسی فرهنگی با راه کارهای با واسطه و غیر مستقیم هدف گذاری گردید.

مطابق این دیپلماسی فرهنگی، رایزنی فرهنگی اگرچه یگانه متولی دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران در ایتالیا است، اما نظر به موانع قانونی سابق الذکر، تنها با پرهیز از تصدی گری و شبکه سازی و برون سپاری و هم افزایی بر مبنای آن است که می تواند،  اهداف تجارت فرهنگی را تأمین نماید.

در ساختار این شبکه سازی، در وهله نخست، پاره ای از فعالیت ها، که اثرگذاری شان در آمیختگی با فعالیت تجاری کاهش می یابد، به انجمن های مردم نهاد و... برون سپاریِ حمایتی گردیده اند و بخش دیگر این شبکه، در خدمت هم افزایی ها و هم پوشانی هایِ تأمین کننده اهدافِ تجارتِ فرهنگی ساختارمند شده است.

در شبکه این هم افزایی و هم پوشانی های اخیر، رایزنی فرهنگی با پایش و تحقیق؛ ایجاد بانک های اطلاعاتی و ارایه مشاوره و اعلام نظرات کارشناسی در خصوص عرصه های حضور؛ محیط _ مخاطب شناسی؛ بومی سازی و...؛ زمینه حضورِ سودآورِ مشارکینِ ایرانی در مناسباتِ تجارتِ فرهنگی در جامعه میزبان را فراهم می سازد.

رایزنی فرهنگی در این راستا همچنین، پیگیری ها و هماهنگی ها را به عمل آورده، روند امور را در شبکه ارتباطی خود تسهیل و تسریع نموده و با دراختیار گذاری تسهیلات خود نظیر معافیت های مالیاتی و گمرکی؛ یا امکان بهره گیری از فضاها؛ فرصت ها و عرصه های دولتی برمبنای سند برنامه اجرایی همکاری ها و...؛ با فعالیت هایِ مشارکینِ ایرانی در سودآوریِ هدف در تجارتِ فرهنگی، همپوشانی دارد.

در این شبکه رایزنی فرهنگی همچنین، علی رغم منع قانونی فعالیت تجاری و انتفاعی مستقیم، با طراحیِ شبکه ای از هم افزایی هایِ تأمین کننده اهدافِ تجارتِ فرهنگی در شبکه مناسباتیِ خود، که به عنوان نمونه میزانِ جذبِ مشارکتِ مالیِ طرفِ ایتالیایی طی سال جاری در جریان آن، ده ها هزار یورو برآورد می گردد؛ به میزانی که در فعالیت هایِ تأمین کننده اهداف تجارت فرهنگی، جذب مشارکت مالی نموده؛ به طور غیر مستقیم، در فعالیت های این عرصه سود آور بوده است.

ظرفیت ها؛ فرصت ها؛  و عرصه های تجارت فرهنگی در ایتالیا

۱- سینما:  سینماگران ایتالیایی در تاریخ هنر و صنعت سینما جایگاه ویژه ای داشته و فعالیت های سینمایی در حوزه های ساخت فیلم؛ آموزش؛ برگزاری جشنواره؛ و...؛ همچنان در این کشور پر رونق است. رسانه سینما در ایتالیا پرمخاطب و مؤثر و جشنواره های سینمایی پرشمار این کشور، غالباً پر مخاطب و برخوردار از اعتبار بین المللی است. از سوی دیگر، سینمای غالباً معناگرا یا اجتماعیِ ۴ دهه اخیر ایران، به یک برندِ بین المللی؛ با زبانی بین المللی؛ منبعث از خلاقیت و نوآوری مبدل شده و اهالی و مخاطبان سینما در ایتالیا با سینمای ایران بیگانه نیستند و سینماگران ایرانی حضوری مستمر و موفق در جشنواره های ایتالیایی داشته اند و آثار برگزیده سینمایی ایران همواره در نمایش های عمومی و سراسری در سالن های سینمای ایتالیا با استقبال عمومی مواجه گردیده است. اقبال به سینمای ایران در ایتالیا، علاوه بر موفقیت های بین المللی فیلمسازان پیشرو و صاحب سبک ایرانی، محصول دو جریانِ توأمانِ آگاهیِ بخشی از مخاطبانِ ایتالیایی در خصوص تحریفاتِ رسانه ایِ مروجِ ایران هراسی در ایتالیا و خواست آشنایی با واقعیت ایران معاصر می باشد؛ که از میان منابع و رسانه هایِ معرفِ این واقعیت، سینما و ادبیاتِ داستانیِ معاصرِ ایران، تا حدی موفق به جلبِ اعتمادِ این جامعه مخاطب گردیده؛ که در خصوص سینما، جایگاهی مستقل و غالباً بی نیاز از پشتیبانیِ بخش دولتی دارد. علاوه بر این، ساخت فیلم توسط سینماگران ایرانی در ایتالیا و همکاری های سینمایی بین دو کشور نیز مسبوق به سابقه است. این همکاری ها در دهه های اخیر، غالباً در سطح سینمای هنری و... جریان داشته و در سال های اخیر به سطوح دیگر و همکاری های فنی نیز توسعه یافته است. رایزنی فرهنگی با هماهنگی حضور آثار سینماگران ایرانی در جشنواره های فیلم ایتالیا؛ هماهنگی همکاری های سینمایی؛ ترجمه و نشر کتب معرفی سینمای ایران در ایتالیا؛ تولید و نشر محتوای مرتبط در پایگاه جامع ایران شناسی رایزنی به نشانی www.irancultura.it؛ برپایی نشست های تخصصی معرفی سینمای ایران و نمایش فیلم، به رشد تجارت فرهنگی در این عرصه مساعدت مس نماید.

۲- نمایش های صحنه ای و اجراهای زنده: مطابق تحقیقات؛ پایش و محیط _ مخاطب شناسی به عمل آمده، نمایش های فاخر بومی مانند خیمه شب بازی یا آیین های زورخانه، یکی از فرصت های سودآور تجارت فرهنگی در ایتالیا است. هنرمندان ایتالیایی در نمایش عروسکیِ دستی پیشرو و مخاطب ایتالیایی با این نمایش آشنا و به آن علاقه مند است. ایران نیز جایگاه پیشرو مشابهی در نمایش عروسکی نخی دارد. وضع در خصوص نمایش ها و جشنواره های آیینی در ایتالیا نیز به همین منوال است و تجربه مشارکت رایزنی فرهنگی در برگزاری نمایش های عروسکی "رستم و سهراب" و "عاشورا"  به کارگردانی بهروز غریب پور؛ یا نمایش زورخانه مؤید سودآوری فعالیت در این عرصه می باشد. در خصوص اجراهای زنده موسیقی، مشاهدات میدانی حاکی از حضورِ  هنرمندانِ ایرانیِ داخل و خارج کشور؛ با مشارکتِ بخش های خصوصی و دولتی در ایتالیا می باشد؛ که غالبا در شهرهایی با جمعیتِ ایرانیِ بیشتر، در قالب تک اجراء به روی صحنه رفته و مخاطبان شان نیز غالباً ایرانیان مقیم می باشند. تجربه مشارکت رایزنی فرهنگی در هماهنگی برگزاری کنسرت مشترک ارکسترهای سمفونیک تهران و "راونا" در دو کشور؛ یا کنسرت  استاد حسین علیزاده در شهر رم و کنسرت استاد شهرام ناظری در شهر "سییِنا" حاکی از آن است، که اجرای زنده موسیقی سنتی و نواحی ایران، منوط به حضور هنرمندان تراز اول، می تواند در سطح محدود، برای هنرمندان و گروه برگزاری سودآور باشد. در نهایت در خصوص تئاتر، افزایش همکاری های هنرمندان دو کشور؛ دعوت از گروه های نمایش ایرانی جهت اجراء در جشنواره های ایتالیا و دعوت از برخی اساتید ایرانی این عرصه جهت برگزاری کارگاه آموزشی در ایتالیا، گویای ظرفیت های رو به رشد این حوزه در تجارت فرهنگی است و تجربه مشارکت رایزنی فرهنگی در برگزاری نمایش"مدیترانه" به کارگردانی علی شمس در شهرهای رم و "پسکارا" حاکی از کارایی این هنر در پیشبرد اهداف دیپلماسی فرهنگی؛ و سودآوری محدود آن برای گروه هنرمندان، از حیث تجارت فرهنگ است.

۳- نمایشگاه آثار موزه ای و هنری: مشاهدات میدانی حاکی از سودآوری امانت دهی و نمایش گنجینه های موزه ای ایران در ایتالیا، در اشکال متنوع تعهد به تبادل و امانت سپاری یا ارایه خدمات متقابل نظیر حفظ نگهداری و مرمت آثار موزه ای است؛ که نمایش بخشی از گنجینه موزه ملی ج.ا.ایران در "آکوییِلا" واپسین نمونه آن بوده است. برگزاری نمایشگاهی از یافته های هیأت باستان شناسی مشترک ایران و ایتالیا در شهر سوخته؛ یا تصاویر ثبت شده توسط عکاسان ایتالیایی از ایران دوره قاجار نیز از مواردی است، که از طرف مشارکین ایتالیایی پیشنهاد برگزاری داشته و جلب مخاطب و سودآوری آن پیش بینی می گردد. در خصوص نمایشگاه آثار هنری، دو عرصه باید از یکدیگر تفکیک گردد. در وهله نخست، حضور برنامه ریزی و سیاست گذاری شده و هدفمند و موفق در نمایشگاه های معتبر بین المللی نظیر دوسالانه هنر ونیز، که در واقع ویترین پیشرفت تجارت هنرهای تجسمی در یک کشور است، توجه انتقادی و تجاری به آثار هنری آن کشور را به همراه خواهد داشت و از این رو، رایزنی فرهنگی همواره هماهنگی و پیگیری حضور هنرمندان ایرانی در این رخداد و رخدادهای مشابه را عهده دار گردیده است. عرصه دوم، برگزاری نمایشگاه از آثار هنرمندان ایرانی است، که تجارب و مشاهدات میدانی نظیر برگزاری نمایشگاهی از منتخب آثار هنرمندانِ ایرانی، محفوظ در موزه هنرهای معاصر تهران، حاکی از آن است، که نظر به پیشرو بودن هنرمندان ایتالیایی در هنرهای تجسمی و ذائقه زیبایی شناختی پرورش یافته غالب مخاطبین در این کشور، تنها فاخرترین آثار هنرمندان تجسمی تراز اول ایران، مشروط به برگزاری نمایشگاهی در سطح استانداردهای ایتالیایی چیدمان و..؛ بخت فروش خواهد داشت و سطح توقع برگزارکنندگانِ ایتالیایی از برگزاریِ یک نمایشگاه هنری با مشارکت ج.ا.ایران با جلبِ بازدیدکننده در سطحِ سودآور نیز، برگزاریِ نمایشگاهی از منتخبِ آثارِ نقاشانِ جهان، از گنجینه محفوظ نزدِ موزه هنرهای معاصر تهران می باشد.

۴- صنایع دستی: مشاهدات میدانی حاکی از رکود بازار شاخص ترین صنایع دستی ایران؛ یعنی فرش ایرانی در ایتالیا است؛ که خود محصول خطای سیاستگذاری صادرات فرش از حیث نظارت بر کیفیت؛ حفظ موازنه عرضه و تقاضا؛ راهبردهای رقابتی و... می باشد. در این عرصه، رایزنی فرهنگی با برپایی نمایشگاه های صنایع دستی و معرفی صنایع دستی ایران در پایگاه جامع ایران شناسی خود؛ یا برپایی کارگاه های آموزشی در طرح معرفی فرهنگ و تمدن ایران اسلامی و چهره معاصر آن تلاش نموده، با معرفی صنایع دستی ایران در این خصوص تقاضا ایجاد نماید و با هماهنگی و پیگیری حضور هنرمندان ایرانی در رخدادهایی نظیر نمایشگاه بین المللی صنایع دستی فلورانس، زمینه را برای عرضه صنایع دستی ایران در بازار ایتالیا فراهم سازد. واکاوی بازخوردهای حضور در این بازار گویای آن است که، صنایع دستی در مقیاس کوچک و قیمت های اقتصادی، در قیاس با صنایع دستی بزرگ مقیاس و گران قیمت، بخت بیشتری برای فروش در این نمایشگاه ها را دارند.

۵- زبان و ادبیات فارسی: مطابق مشاهدات میدانی، اقبال به یادگیری زبان و ادبیات فارسی در کرسی ها و دوره های دانشگاهی؛ یا دوره های آموزشی زبان فارسی رایزنی فرهنگی، همواره تابعی از سطح مناسبات سیاسی؛ تجاری و همکاری های فرهنگی؛ هنری و علمی _ دانشگاهی دو کشور ایران و ایتالیا است؛ که افزایش فرصت های شغلی در جریان آن، شمار متقاضیان یادگیری زبان و ادبیات فارسی را نیز افزایش می دهد؛ اما، تجارت فرهنگی در این عرصه، حتی در شکوفا ترین دوره ها نیز، از حیث شمار متقاضیان در سطحی است، که کرسی های دانشگاهی با به حد نصاب رسیدن متقاضیان، با مساعدت دولتی دایر باقی مانده اند و هزینه برگزاری دوره های آموزشی رایزنی فرهنگی نیز، با مساعدت نهاد پشتیبان در ج.ا.ایران پوشش داده شده است. این آمار به  همراه آمار اندک تقاضا برای ادامه تحصیل در دانشگاه های ج.ا.ایران و محدودیت پذیرش فارسی آموزان در دوره های دانش افزایی داخل کشور موجب گردیده، فعالیت در این حوزه، از حیث تجارت فرهنگی به سطح قابل اعتنایی ارتقاء نیابد.

۶- کتاب و نشر: بخشی از فعالیت رایزنی فرهنگی در این حوزه، مصروف هماهنگی و پیگیری حضور ناشران و مولفین ایرانی در نمایشگاه های بین المللی کتاب ایتالیا، جهت معرفی منشورات شان می گردد؛ که به ویژه، هماهنگی و پیگیری حضور مؤلفین؛ ناشرین و تصویرگران ایرانی کتاب کودک در نمایشگاه بین المللی کتاب کودک بولونیا؛ که یکی از معتبرترین نمایشگاه های بین المللی در این حوزه می باشد؛ از حیث زمینه سازی فروش محصولات و همکاری های بین المللی، نقش مؤثری در پیشبرد اهداف تجارت فرهنگی در این عرصه فراهم می سازد. بخش دیگری از فعالیت های رایزنی فرهنگی در این عرصه نیز، مصروف ترجمه و نشر آثار ایرانی اسلامی در ایتالیا شده؛ که عناوین آن بر یکصد و شصت عنوان بالغ گردیده و به ویژه در سال های اخیر، در قالب طرح ترجمه آثار فارسی به دیگر زبان ها(تاپ) انجام یافته و در جریان آن تلاش گردیده با ناشر معتبر ایتالیایی در این امر مشارکت گردد، تا کتاب توسط توزیع کننده ایتالیایی، وارد بازار نشر ایتالیایی شود و سودآوری آن تضمین گردد؛  تا به عنوان سهم مشارکت رایزنی فرهنگی، امکان چاپ و نشر با بودجه محدودِ در اختیار را مقدور سازد. بخشِ اعظمِ فعالیت ها در این حوزه، با مشارکت بخش خصوصی انجام یافته و بر ترجمه و نشر ادبیات معاصر فارسی متمرکز است. پیش از این اشاره گردید، دو جریانِ توأمانِ آگاهیِ بخشی از مخاطبانِ ایتالیایی در خصوص تحریفاتِ رسانه ایِ مروجِ ایران هراسی در ایتالیا و خواست آشنایی با واقعیت ایران معاصر، سینما و ادبیات داستانی معاصر ایران را از میان منابع و رسانه هایِ معرفِ این واقعیت، در جایگاه رسانه واقع نما قرار داده، به نحوی که به عنوان نمونه، انتشارات "سی و سه پل" ایتالیا اختصاصاً، در حوزه ترجمه و نشر ادبیات معاصر فارسی فعال است و برخی بنگاه های انتشاراتی معتبر دیگر نیز، مجموعه ویژه ای را به ترجمه و نشر آثار ادبیات معاصر فارسی اختصاص داده اند؛ که رایزنی فرهنگی در خصوص آثار همسو از میان آن ها، علاوه بر مشارکت مستقیم؛ با اطلاع رسانی یا برگزاری نشست های رونمایی نیز، از مشارکینِ ایرانیِ تجارت فرهنگی در این عرصه، حمایت می نماید.

۷- گردشگری: ج.ا.ایران در گشایش پسابرجام، در میانِ نخستینِ مقاصدِ گردشگریِ خارج از اتحادیه اروپایِ گردشگرانِ ایتالیایی قرار گرفت. بخشی از اقدامات رایزنی فرهنگی در راستای نیل به این جایگاه و حفظ و ارتقاء آن، به هماهنگی و پیگیریِ حضورِ فعالانِ گردشگریِ ج.ا.ایران در رخدادهایِ بین المللیِ حوزه گردشگری در ایتالیا، نظیر نمایشگاه بین المللی گردشگری میلان(بیت) اختصاص یافته و بخش دیگر مصروف مشارکت در برگزاری رخدادهایی با موضوع معرفی ایران و جاذبه های گردشگری آن؛ از طرح معرفی ایران به دانش آموزان مدارس ایتالیایی گرفته؛ تا برگزاری نمایشگاه های عکس با این مضمون گردیده است؛ که در سطوح تخصصی تر، برگزاری نمایشگاه عشایر ایران با هدف ترویج بوم گردی؛ یا برگزاری نمایشگاه های تخصصی باستان شناسی و معماری با هدف جذب گردشگر نخبه و تخصصی از نمونه های آن است. برگزاری نشست هایی با همین موضوع، که حتی در مجلس نمایندگان ایتالیا نیز برگزار گردیده، در همین راستا انجام یافته است. فعالیت انتشاراتی نیز، بخش دیگری از اقدامات رایزنی فرهنگی در این راستا را مصروف خود ساخته؛ که کتب مصور "اقوام و سرزمین های ریسنده: مسیرهای چرگشت میان ایران و ایتالیا”؛ "شهرها، مسیرها و کاروانسراها در ایران"؛ "ایران: ۳۱ استان"؛ "ایران سرزمین شکوه و زیبایی"؛ و...؛ تنها برخی از عناوین آن است.  شاخص ترین فعالیت رایزنی فرهنگی در این حوزه، طراحی و راه اندازی بزرگ ترین و جامع ترین پایگاه اطلاع رسانی ایران شناسی به زبان ایتالیایی بوده است. مخاطب بالقوه این پایگاه، ۷۱.۲% جمعیتِ بالایِ شش سالِ ایتالیاییِ کاربرِ اینترنت می باشند، که در روندی رو به رشد، دیگر رسانه ها نظیر رادیو و تلویزیون؛ مطبوعات؛ یا کتاب را نیز به شکل برخط و رقومی تعقیب می نمایند و مطابق تحقیقات، غالباً به زبان انگلیسی تسلط چندانی نداشته و عمدتاً در صفحات ایتالیایی زبان جست و جو می نمایند. جامعه علمی-دانشگاهی ایران پژوهی و فارسی آموزی و علاقه مندان به فرهنگ و تمدن ایران اسلامی در این جمعیت، مخاطبان بالفعلی هستند، که در فضای پسابرجام؛ مشارکان رو به رشد شبکه مناسبات همه جانبه ایران و ایتالیا(نخستین شریک تجاری اروپایی ج.ا.ایران) نیز به ایشان افزوده شد و با قرار گرفتن ایران در رتبه های نخست مقاصد گردشگری ایتالیایی ها، این گردشگران نیز به جامعه مخاطبینی افزوده شدند، که در فضای درک عمومی از تحریفات رسانه ای علیه ج.ا.ایران و پرسش تؤامان از واقعیت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی و وضعیت بالفعل آن، در فضای مجازی در خصوص ج.ا.ایران جست و جو می نمایند. اگر چه پیش از این، محتوای اندک و پراکنده و غالباً غیر دقیقی در خصوص فرهنگ و تمدن ایران اسلامی به زبان ایتالیایی در فضای مجازی وجود داشت؛ اما این محتوا برای نخستین بار در پایگاه جامع ایران شناسی؛ پس از راستی آزمایی، تجمیع و به همراه حجم کثیری از محتوای تحقیقی – تألیفی در قالب حدود ۱۲۰۰ صفحه (تاکنون) ؛ به همراه مجموعه ای بالغ بر ۸۲۳۰ تصویر و نماهنگ با کیفیت و گزیده (تا حال حاضر)، گرد آمد و  بزرگ ترین و جامع ترین پایگاه اطلاع رسانی ایران شناسی در زبان ایتالیایی را تحقق بخشید. این پایگاه با دامنه ایتالیایی .it ساختار یک سامانه مدیریت محتوا را دارد، که با بهره گیری از قابلیت های جدیدترین نسخه حرفه ای نرم افزار (وُرد پِرِس) محتوای جامع ایران شناسی در زبان ایتالیایی را مطابق منطق نوین مدخل بندی تحلیلی؛ با امکان دسترسی متنی-تصویری متقاطع؛ در ساختار گرافیکی و زیبایی شناختی مخاطب شناسی شده، به شیوه کاربر پسند گردهم آورده و علاوه بر فراهم ساختن امکان دریافت بازخورد کاربران؛ قابلیت توسعه مشارکتی را هم دارد و طراحی واکنش گرای  آن نیز، امکان استفاده بهینه از قابلیت های پایگاه را، روی رایانه های شخصی ثابت و همراه؛ تبلت ها و تلفن های همراه و... در سیستم های عامل مختلف مهیا می سازد. معرفی تفصیلی مقاصد و جاذبه های گردشگری ایران به تفکیک استان؛ شهر؛ جاذبه های طبیعی و تاریخی؛ آثار ایرانی در فهرست جهانی یونسکو و...؛ به همراه پرسش و پاسخ؛ اطلاعات ضروری گردشگران؛ اطلاعات هتل ها؛ موزه ها؛ جشن ها؛ آیین ها؛ و جشنواره ها؛ بازخورد سفر گردشگران ایتالیایی در ایران و... برخی از بخش ها با محتوای گردشگری در این پایگاه هستند. علی رغم این مساعی، کاستی هایی در زیرساخت ها و ساختارهای موجود در این حوزه وجود دارد، که به همراه شرایط مقطعی و موانع خارجی، تجارت فرهنگی در این عرصه را مختل نموده است. از هفت خوان ممنوعیت ها و محدودیت های ناظر بر فاصله گذاری اجتماعی ناشی از همه گیری در جریان و مشکلات بانکی ناشی از تحریم های بین المللی که بگذریم؛ اگر گردشگر ایتالیایی بر احساس عدم امنیت ناشی از  هجمه رسانه ایِ ایران _ اسلام هراسی برای سفر به ج.ا.ایران فایق آید و پاسخ پرسش های منبعث از بی هنجار بودنِ ناشی از تفاوت هنجارهای فرهنگی ایران با ایتالیا را نیز از پایگاه جامع ایران شناسی یا با تماس مستقیم و مشاوره با رایزنی فرهنگی یا هر مسیری دیگری اخذ نماید و دشواری عدم وجود یک پرواز مستقیم به ج.ا.ایران ایران را نیز بپذیرد؛ تازه با این واقعیت مواجه خواهد شد، که غالب موزه ها؛ محوطه های باستان شناسی؛ هتل ها و... ج.ا.ایران پایگاه اطلاع رسانی با اطلاعات کافی به یک زبان زنده نداشته؛ امکان رزرو برخط غالب ورودی ها؛ اقامتگاه ها؛ جا به جایی ها و..و در ایران وجود ندارد؛ که جملگی بداهتاً،  با درایت و تجارت فرهنگی بیگانه است.  

۸- همکاری های علمی دانشگاهی: همکاری های علمی دانشگاهی، از حیث سود آوری در عدم هزینه کرد، به ویژه در حوزه سرمایه گذاری نیروی انسانی، به طور غیر مستقیم در تجارتِ فرهنگی حایز اهمیت است. هر دانشجوی ایرانی که برمبنای سند برنامه اجرایی همکاری های فرهنگی دو کشور ایران و ایتالیا، یکی از دانشگاه های کشور ایتالیا را به عنوان مقصد ادامه تحصیل برمی گزیند؛ و با تسهیلاتی که کشور میزبان پیش بینی نموده، بدون پرداخت شهریه، با بهره گیری از اقامتگاه ها؛ غذاخوری ها و... دانشگاه میزبان تحصیل می نماید و طی دوره تحصیل کمک هزینه نقدی نیز دریافت می نماید، در صورت بازگشت به کشور، یک سرمایه انسانی است. بازگشت این سرمایه در خصوص اعطاء فرصت های مطالعاتی و تبادل استاد و دانشجو، قطعی تر و سریع تر است. در واقع، طرح ها و تحقیقات مشترکی که غالبا با بودجه اتحادیه اروپا انجام می یابد؛ یا بخش پیشرو همکاری های فرهنگی دو کشور ایران و ایتالیا در حوزه کاوش و مرمت های باستان شناسی و معماری که با انتقال تجربه طرف ایتالیایی و بودجه های تحقیقاتی اتحادیه اروپا و یونسکو انجام می شود، از حیث عدم صرف هزینه خرید خدمت و...، سودآوری غیر مستقیم دارد. هماهنگی و پیگیری انعقاد تفاهم نامه و همکاری های بین دانشگاهی؛ و طرح های باستان شناسی و معماری مشترک ایران و ایتالیا برعهده رایزنی فرهنگی است؛ که برمبنای پایش و تحقیق و ارایه نظراتِ کارشناسیِ ضامنِ منافعِ ملی و اهدافِ تجارتِ فرهنگی انجام می یابد.

۹- سایر موارد:  از میان ظرفیت ها و فرصت های نو؛ دیریاب؛ یا محدود در این حوزه به عنوان نمونه،  بهره گیری از فناوری های پیشرو در خدمت تجارت فرهنگ، به ویژه در فضای مجازی؛ کارافزارها؛ و...؛ در سال های اخیر آغاز و در سطح محدود انجام یافته؛ به نحوی که، محدودیت ها و ممنوعیت های ناظر بر فاصله گذاری اجتماعی ناشی از همه گیری در جریان، رایزنی فرهنگی را بر آن داشت، که هفت دوره اخیر آموزش زبان فارسی خود را به صورت غیر حضوری در فضای مجازی برگزار نماید؛ که این امر خود، با جذب متقاضیان فارسی آموزی از سراسر ایتالیا، به افزایش چشمگیر فارسی آموزان این دوره ها منجر شد. در خصوص تجارت فرهنگی در عرصه رسانه، به علت تفاوت های فرهنگی؛ موانع سیاسی یا محدودیت در چرخه های مالی؛ مدیریت غیر متمرکز و برون سپاری شده به بخش هایِ خصوصی و نیمه خصوصی تأمین برنامه در ایتالیا و... توفیق چندانی در عرصه تجارت فرهنگی حاصل نگردیده و همکاری های تولیدی نظیر پیگیری و هماهنگی ساخت قسمت هایی  از برنامه معروف "کلیمانجارو" سیمای سراسری ایتالیا در ایران توسط رایزنی فرهنگی نیز، با موانع اجرایی و... مواجه گردیده است. در نهایت، حوزه هایی از فعالیت نظیر دیپلماسی غذا هم، علی رغم اهتمام رایزنی فرهنگی با اختصاص بخشی در پایگاه خود به معرفی آشپزی ایرانی؛ برگزاری کارگاه هایی در این خصوص و قراردادن بخش پذیرایی و معرفی آشپزی ایرانی در غالب رخدادهای فرهنگی با محتوای معرفی ایران که توسط رایزنی فرهنگی برنامه ریزی و اجراء گردیده؛ اما، به علل مختلف از جمله، جایگاه جهانی آشپزی ایتالیایی؛ تفاوت ماهوی آن با آشپزی ایرانی؛ سنن آشپزی رقیب در محیط و سخت گیری ذائقه ایتالیایی در خصوص انتخاب میان دیگر سنن آشپزی و محدودیت هایی نظیر نایاب بودن مواد اولیه؛ گران قیمت و زمان بر بودن تولید و...؛ مخاطب و بازار در این حوزه محدود بوده است.

سخن پایانی: آن چه در این جستار گذشت، مشتمل بر محیط شناسیِ تحلیلیِ و راهبردهای پیشنهادی دیپلماسی تجارت فرهنگی ج.ا.ایران در ایتالیا بود؛ که در حوزه های ساختار و روش، در مواردی نظیرِ ساختارمندیِ سازمانی و شیوه نامه ایِ غیر انتفاعیِ نهادِ متولی؛ سابقه فعالیتِ غیر ِمحیط _ مخاطب شناسی و بومی شده مطابقِ استانداردهایِ اروپایی و ایتالیایی؛ خلطِ گفتمانِ درون گروهی با برون گروهی و تولیدات با مصرف داخلی و خارجی؛ و...؛ آسیب شناسی نیز گردید؛ اما، رهیافت نهایی در این خصوص همچنان باید، نخست ممنوعیت ها و محدودیت هایِ ناظر بر فاصله گذاری اجتماعی ناشی از همه گیری در جریان و سپس موانع تحریم های بین المللی و در رأس آن تحریم های بانکی را سپری نماید؛ تا پس از اهتمام به تحریف زداییِ واقع نما از هجمه رسانه ایِ رو به تزایدِ اسلام _ ایران هراسی؛ وارد عرصه رقابتی ای گردد، که برداشت رایزنی فرهنگی از آن، برمبنای بررسی هایِ موردیِ ساختار و عملکردِ نمایندگی‌هایِ فرهنگیِ دیگر کشورها در ایتالیا و الگوبرداری راهبردی از آن این است که، در این عرصه با رقبایی مواجه هستیم، که غالبا از چندین دهه قبل به درک از دیپلماسی فرهنگی و تجارت فرهنگی تحت آن به عنوان یک علم نائل گردیده اند؛ سازمان و شیوه ها در این خصوص را طراحی و اجرأ نموده اند؛ مرحله آزمون و خطا را در خصوص بخش اعظم این ساختار پشت سر گذاشته اند؛ بازاریابی نموده و بازاری در این خصوص به راه انداخته اند و بخش اعظم بازار تجارت فرهنگ بین المللی ایتالیا را در اختیار گرفته اند.

 ساختار و شیوه تجارت فرهنگی این رقباء در مقایسه با رویکرد دیپلماسی تجارت فرهنگی ج.ا.ایران در بسیاری موارد، مصداق مدیریت وارونه خطِ تولیدِ تجارتِ فرهنگی است، چنان که گویی، یکی از این دو  دیپلماسی برای تجارت فرهنگی طراحی نشده و دیپلماسی تجارت فرهنگی در قیاس با آن، دیپلماسی دیگری است.   

فروردین ماه ۱۴۰۱